Eerlijk is eerlijk: hoeveel tijd verspil jij aan eindeloze administratie? Of aan het wachten op een simpele goedkeuring?
Uit ons eigen onderzoek bleek het pijnlijk duidelijk: die administratieve last en de lange wachttijden zijn de grootste stressfactoren in het lab. Ze houden ons weg bij het werk waar we goed in zijn.
Maar er is goed nieuws. Labautomatisering, de slimme inzet van technologie zoals LIMS en geautomatiseerde sample handling, is het directe antwoord op deze knelpunten. Het maakt processen niet alleen efficiënter en betrouwbaarder, maar het geeft jou vooral tijd terug.
Benieuwd hoe dit in de praktijk werkt?
In dit artikel beantwoorden we de tien meestgestelde vragen over labautomatisering. Zo krijg je een compleet, no-nonsense overzicht van wat het inhoudt, welke voordelen het biedt en hoe je de overstap maakt. Lees snel verder en ontdek hoe jouw werkdag er met slimme automatisering een stuk beter uitziet!
Wat valt er onder automatisering?
Voordat we de diepte induiken, even de basis: Wat bedoelen we nu eigenlijk als we het over labautomatisering hebben?
Simpel gezegd: het gaat om alle processen waarbij we menselijke handelingen vervangen door machines, slimme software of geïntegreerde systemen.
Dit kan variëren van héél simpel tot enorm complex. Denk aan:
- Eenvoudig: Een apparaat dat automatisch en zeer nauwkeurig pipetteert.
- Complex: Een volledige 'end-to-end' workflow, waarbij robotarmen samenwerken met jouw LIMS (Lab Information Management System).
De Kern: Routinetaken uit handen geven
Volgens de experts van RVO en Wikipedia draait automatisering om het meten, regelen en sturen van processen zonder dat jij er constant bovenop hoeft te zitten. In het lab betekent dit dat we apparatuur en systemen inzetten die de routinetaken overnemen.
De Tools van Automatisering
Dit zijn de dingen die je nu waarschijnlijk al tegenkomt (of snel gaat zien):
- Automatische Sample Sorters: Registreren en sturen buisjes naar de juiste plek.
- Pipetteer Robots: Garanderen extreem hoge precisie en consistentie – altijd.
- Gekoelde Opslag- en Transportsystemen: Houden je monsters veilig en op de juiste temperatuur.
- LIMS / LIS: Dit zijn de onmisbare systemen voor databeheer, verwerking en rapportage
Zoals we in een eerder blog al benoemden, is automatisering niet alleen een technische upgrade, maar ook een strategische stap naar hogere productiviteit en kwaliteit in het lab.
Wat is het concept van een geautomatiseerd laboratorium?
Een geautomatiseerd laboratorium, ook wel smart lab genoemd, is een laboratorium waarin hardware en software samenwerken om processen te optimaliseren en menselijke interventie te minimaliseren.
Het doel is een gestroomlijnde, efficiënte workflow die consistente en betrouwbare resultaten oplevert.
Volgens Sciencelink en Synchrom Lab Automation bestaat een smart lab uit een geïntegreerd netwerk van apparatuur, analyzers, robots en informatiesystemen zoals LIMS. Deze systemen communiceren met elkaar en sturen automatisch processen aan, van monsterregistratie tot rapportage.
Een smart lab kan bijvoorbeeld bestaan uit:
Robotarmen die monsters automatisch in analyzers plaatsen
Pipetteerrobots die meerdere tests gelijktijdig voorbereiden
LIMS die alle resultaten centraal verzamelt en direct rapportages genereert
Het resultaat is een laboratorium waarin menselijke handelingen beperkt zijn tot kwaliteitscontrole, interpretatie van resultaten en strategische beslissingen. Dit verhoogt de productiviteit, verlaagt de foutkans en zorgt voor betere naleving van kwaliteitsnormen.
Wat zijn geautomatiseerde laboratoriumtests?
Geautomatiseerde laboratoriumtests zijn analyses die grotendeels of volledig door machines en geautomatiseerde systemen worden uitgevoerd. Deze tests verlagen de kans op menselijke fouten en verhogen de snelheid en nauwkeurigheid van analyses.
Praktische voorbeelden hiervan zijn:
DNA-analyse met geautomatiseerde sequencers
Bloedanalyses met high-throughput analyzers in klinische labs
Chemische analyses via geautomatiseerde HPLC- en GC-systemen
De voordelen van geautomatiseerde tests zijn duidelijk: consistentere resultaten, snellere doorlooptijden en lagere personeelsbelasting. In discussies op Reddit’s r/LabRats en r/Biotech benadrukken laboranten dat automatisering hen in staat stelt zich te richten op complexere, waardevollere taken.
Door deze technologieën te integreren, kan een laboratorium niet alleen zijn efficiëntie verhogen, maar ook zijn concurrentiepositie versterken in een steeds meer datagedreven en geautomatiseerde markt.
Wat is L1-, L2- en L3-automatisering?
L1-, L2- en L3-automatisering zijn drie niveaus van labautomatisering die oplopen van basisoplossingen tot volledig geïntegreerde systemen. L1 staat voor losse geautomatiseerde apparaten, L2 voor deels geïntegreerde workflows, en L3 voor end-to-end automatisering met volledige procescontrole.
L1-Automatisering
Bij L1-automatisering gaat het om basis automatisering in het lab, bijvoorbeeld automatische pipetteerrobots of sample sorters die op zichzelf werken. Deze oplossingen zijn geschikt voor laboratoria die starten met automatisering of specifieke bottlenecks willen aanpakken.
L2-Automatisering
L2-automatisering betekent dat systemen met elkaar communiceren. Analyzers zijn gekoppeld aan een LIMS (Laboratory Information Management System), waardoor data automatisch wordt verwerkt en workflows efficiënter verlopen. Dit niveau wordt vaak gekozen door labs die al ervaring hebben met L1 en hun processen verder willen stroomlijnen.
L3-Automatisering
L3-automatisering is de meest geavanceerde vorm. Hierbij is het volledige proces – van monsterregistratie tot rapportage – geautomatiseerd en vaak AI-gestuurd. Robots, analyzers, opslag- en transportsystemen en informatiesystemen zijn volledig geïntegreerd. Volgens Synchrom Lab Automation en Morgan Lab is dit niveau ideaal voor grote laboratoria met hoge sample volumes en strenge kwaliteitsnormen.
Wat is de planning voor labautomatisering?
De planning voor labautomatisering bestaat uit een stapsgewijs proces: analyse, selectie, integratie en training. Een goed plan zorgt voor een soepele implementatie en voorkomt verstoringen in de workflow.
Het begint met een analyse van de huidige processen: waar zitten de grootste knelpunten? (Pollresultaten wijzen op administratie, wachttijden en afstemming.) Daarna volgt de selectie van geschikte oplossingen, zoals LIMS, LIS of fysieke automatiseringssystemen.
In de integratiefase worden de systemen technisch gekoppeld aan bestaande apparatuur en software. Tot slot is training cruciaal: medewerkers moeten leren werken met de nieuwe systemen om de maximale efficiëntie te behalen.
Praktische tip van Morgan Lab: begin klein (L1) en breid uit naarmate het team ervaring opdoet. Dit voorkomt overbelasting en vergroot de adoptie.
Wat is LIMS/LIS/Lab automation?
Een LIMS (Laboratory Information Management System) is software die laboratoriumprocessen en gegevens beheert, van monsterregistratie tot rapportage. Een LIS (Laboratory Information System) richt zich specifiek op klinische laboratoria, waarbij het patiëntgegevens en testresultaten beheert. Beide systemen vormen samen met fysieke automatisering de ruggengraat van een geautomatiseerd laboratorium.
Laboratory Information Management System
Een LIMS wordt vooral gebruikt in R&D-laboratoria, kwaliteitscontrole-afdelingen en productieomgevingen. Het systeem helpt bij het registreren, volgen en beheren van monsters, het toewijzen van taken, het bijhouden van resultaten en het genereren van rapporten. Door een LIMS te implementeren, kan een laboratorium zijn efficiëntie aanzienlijk verhogen, administratieve lasten verminderen en foutgevoeligheid minimaliseren. Zoals Sciencelink beschrijft, is LIMS essentieel voor laboratoria die op grote schaal data verwerken en strenge compliance-eisen hebben.
Laboratory Information System
Een LIS daarentegen is toegespitst op klinische laboratoria. Het systeem beheert patiëntinformatie, koppelt testresultaten automatisch aan patiëntdossiers en genereert medische rapportages. Dit zorgt voor snelle, foutloze communicatie tussen laboratorium en zorgverleners. LIS-systemen zijn cruciaal in ziekenhuizen en diagnostische centra, waar snelheid en nauwkeurigheid van levensbelang zijn.
Lab automation
Lab automation gaat verder dan software. Het is de combinatie van fysieke automatisering (zoals robotarmen, automatische pipetteersystemen en sample sorters) en digitale automatisering (zoals LIMS en LIS) die samen een geïntegreerde workflow vormen. Wanneer deze systemen met elkaar communiceren, ontstaat een smart lab waarin menselijke handelingen worden beperkt tot strategische taken, zoals interpretatie van resultaten en kwaliteitsbewaking.
Volgens Morgan Lab ligt de kracht van labautomatisering juist in deze integratie. Een LIMS of LIS functioneert als de digitale spil waar alle data samenkomt, terwijl de fysieke automatiseringssystemen de uitvoering verzorgen. Door deze koppeling kan een laboratorium zijn doorlooptijd (TAT) verkorten, operationele kosten verlagen en kwaliteitsniveaus verhogen. Het kiezen van het juiste systeem hangt af van de aard van het laboratorium.
Wat zijn de voordelen van lab automatisering?
De voordelen van labautomatisering zijn onder meer kortere doorlooptijden, minder menselijke fouten en lagere operationele kosten. Daarnaast verhoogt automatisering de consistentie, naleving van kwaliteitsnormen en schaalbaarheid van laboratoriumprocessen.
Verkorting van de doorlooptijd
Een van de meest directe voordelen van automatisering is de verkorting van de doorlooptijd (Turnaround Time, TAT). Waar handmatige processen vaak leiden tot wachttijden, zorgt automatisering voor een continue workflow. Monsters worden direct herkend, geregistreerd, verwerkt en doorgestuurd naar de juiste analyseapparatuur. Dit leidt tot snellere resultaten, wat cruciaal is in bijvoorbeeld klinische laboratoria.
Foutreductie
Een tweede belangrijk voordeel is foutreductie. Handmatige stappen brengen altijd een risico op fouten met zich mee, zoals verkeerd pipetteren, verwisselde monsters of verkeerd ingevoerde gegevens. Automatiseringssystemen zoals LIMS en LIS koppelen data automatisch aan monsters en controleren routinematig op inconsistenties.
Kostenbesparingen
Daarnaast levert automatisering aanzienlijke kostenbesparingen op. Hoewel de initiële investering hoog kan zijn, dalen de operationele kosten door hogere efficiëntie en minder verspilling. Laboratoria kunnen met hetzelfde personeel meer analyses uitvoeren en hebben minder last van herhalingsanalyses of afgekeurde batches.
Strategische flexibiliteit
Volgens Morgan Lab zien veel laboratoria automatisering als een manier om ook hun strategische flexibiliteit te vergroten. Door schaalbare systemen te gebruiken (L1 → L2 → L3), kunnen labs eenvoudig opschalen wanneer de vraag stijgt.
De Community Spreekt: Automatisering = Kwaliteit
Enige tijd geleden hebben wij onze trouwe community van laboranten gevraagd hoe zij aankijken tegen de groeiende rol van automatisering in het lab. Met 29 stemmen is de opiniepeiling gesloten en de resultaten geven een helder en vooral positief beeld van de status van automatisering in de sector.
Op de vraag "Hoe kijk jij naar automatisering in het lab?" zien we dat de meerderheid automatisering niet alleen accepteert, maar zelfs als essentieel beschouwt:
- Onmisbaar voor kwaliteit (38%): De grootste groep ziet automatisering als een kritieke factor om de betrouwbaarheid en consistentie van de resultaten te waarborgen. Dit onderstreept de verschuiving waarbij automatisering synoniem staat voor kwaliteitsborging.
- Prima als aanvulling van werk (34%): Daarnaast ziet bijna een derde van de stemmers het als een welkome ondersteuning. Automatisering neemt routinematig werk over, waardoor laboranten zich kunnen focussen op complexere analyses en hun expertise beter kunnen inzetten.
Dit betekent dat een overweldigende 72% van onze community automatisering ziet als een waardevolle, zo niet onmisbare, kracht in het moderne laboratorium.
Aandachtspunten
Natuurlijk zijn er ook kanttekeningen, die wij niet negeren:
- Riskant voor echt vakmanschap (14%): Een deel van de community is voorzichtig en vreest dat te veel automatisering ten koste kan gaan van de gespecialiseerde vaardigheden van de laborant.
- Nog te weinig ervaring mee (14%): Een even grote groep geeft aan nog onvoldoende met geautomatiseerde systemen te hebben gewerkt.
De boodschap is duidelijk: de toekomst van het lab is geautomatiseerd, met de laborant in een regisserende rol. De focus ligt op kwaliteitsverbetering en efficiëntie, een visie die de Morgan Lab community grotendeels omarmt.
Tips & stappenplan voor lab automatisering
Een succesvolle implementatie van labautomatisering begint met een gedegen analyse en een stapsgewijze aanpak. Belangrijk is om klein te beginnen en systemen stapsgewijs op te schalen naarmate ervaring en capaciteit toenemen.
Het stappenplan:
Analyseer huidige processen – Identificeer bottlenecks zoals administratie, wachttijden en communicatieproblemen.
Kies het juiste automatiseringsniveau – Start bijvoorbeeld met L1-oplossingen (individuele apparaten) en breid uit naar L2 of L3.
Selecteer geschikte systemen – Overweeg LIMS of LIS voor dataverwerking, en fysieke automatiseringssystemen voor sample handling.
Integreer in de bestaande workflow – Zorg dat de nieuwe systemen compatibel zijn met bestaande apparatuur en software.
Train het team – Medewerkers moeten vertrouwd raken met de nieuwe systemen. Training is essentieel om de ROI te maximaliseren.
Evalueer en optimaliseer – Monitor prestaties en voer verbeteringen door waar nodig.
Wij adviseren om implementatieprojecten op te delen in fasen, zodat de impact op de dagelijkse operatie beheersbaar blijft.
De toekomst van lab automatisering
De toekomst van labautomatisering ligt in een combinatie van kunstmatige intelligentie (AI), modulaire systemen en vooral gebruiksvriendelijke software. Naast hardware-innovaties wordt de volgende grote stap het verlagen van de programmeerdrempel, zodat automatisering toegankelijker wordt voor meer laboratoria.
Uit discussies op Reddit’s r/biotech blijkt dat veel laboratoria automatisering nog selectief toepassen. Kleine teams gebruiken vaak alleen bepaalde robots of systemen, omdat volledige integratie niet altijd rendabel is zonder voldoende schaal.
Zoals een gebruiker beschrijft: “We have a solid but small liquid handling robot with usage across 3 teams… Another team has your typical fermentation robot, but that’s just a direct replacement to running glass tanks so a bit simpler to make good use of it.”
Dit laat zien dat de mate van automatisering sterk afhangt van het soort werk en de omvang van het team.
Een belangrijke drempel is programmatie. In dezelfde Reddit-discussies benadrukken gebruikers dat het instellen van huidige robots vaak omslachtig is. Een eenvoudige handeling zoals “pipetteer X volume van A naar B” kan nu tientallen programmeerstappen omvatten (align, push down, shake, lift, move…). Dit maakt dat sommige teams liever handmatig pipetteren totdat een bepaald schaalniveau is bereikt.
De toekomst zal hier verandering in brengen door de opkomst van low-code en no-code platforms. Steeds meer leveranciers ontwikkelen interfaces die intuïtief zijn, waardoor wetenschappers geen diepgaande programmeerkennis meer nodig hebben.
Zoals een gebruiker voorspelt: “There are more and more platforms every year that aim to low code/no code… It won’t take more than 10 years in major hubs.”
Ook AI speelt hierin een rol. AI kan complexe workflows automatisch optimaliseren, storingen voorspellen en onderhoud inplannen. Dit verkort niet alleen de leercurve, maar zorgt ook voor betrouwbaardere prestaties.
Ten slotte zal de adoptie van modulaire automatiseringssystemen toenemen. Kleine labs kunnen beginnen met een enkele robot of LIMS-integratie (vergelijkbaar met L1) en later uitbreiden naar een volledig smart lab (L3) naarmate de behoefte groeit. Dit maakt labautomatisering flexibeler en betaalbaarder.
Kortom, de toekomst van labautomatisering wordt gekenmerkt door toegankelijkheid, slimme software en schaalbare hardware. Labs die nu investeren in gebruiksvriendelijke, modulaire systemen bouwen een solide basis om in de komende jaren mee te groeien met technologische ontwikkelingen.
FAQ – Veelgestelde vragen over labautomatisering
Welk deel van het klinisch laboratorium is het meest geautomatiseerd?
Het pre-analytische proces in het klinisch laboratorium is doorgaans het meest geautomatiseerd.
Dit omvat het automatisch scannen, registreren, sorteren en routeren van monsters naar de juiste analyzers. Klinische chemie en hematologie zijn vaak sterk geautomatiseerd vanwege hun hoge sample throughput.
Wat is het automatiseringsprincipe in de klinische chemie?
Het automatiseringsprincipe in de klinische chemie is het minimaliseren van handmatige stappen door monsters automatisch te verwerken via geautomatiseerde analyzers en robots.
Deze systemen doseren, analyseren en rapporteren resultaten zonder directe menselijke interventie, wat de snelheid en nauwkeurigheid vergroot.
Wat zijn de nadelen van automatisering?
Een nadeel van automatisering zijn de hoge initiële kosten en de afhankelijkheid van specifieke technologie en leveranciers.
Daarnaast kunnen storingen of softwareproblemen leiden tot productiestilstand. Regelmatig onderhoud en training van personeel zijn essentieel om deze risico’s te beperken.
Wat zijn de risico’s van automatisering?
De belangrijkste risico’s van automatisering zijn systeemstoringen, dataverlies en afhankelijkheid van technologie.
Om dit te minimaliseren worden back-upsystemen, redundante processen en cybersecuritymaatregelen toegepast.
Wat zijn enkele voorbeelden van geautomatiseerde systemen?
Voorbeelden van geautomatiseerde systemen in laboratoria zijn pipetteerrobots, geautomatiseerde sample sorters, LIMS (Laboratory Information Management System) en LIS (Laboratory Information System).
Daarnaast worden modulaire robots, geautomatiseerde opslag- en transportsystemen, en AI-gestuurde analyzers steeds vaker ingezet.
Wil je meer weten over hoe jouw laboratorium kan profiteren van deze ontwikkelingen?
Lees dan ook ons artikel Laboratoriumautomatisering: de toekomst van efficiëntie en precisie en ontdek praktische toepassingen.
